HARM van der Gaag

Denken doen we allemaal. Tenminste... dat denken we. Of beter gezegd: dat menen we. Want als we onze waarden, onze manieren van redeneren en de begrippen die we hanteren nog niet zelf onderzocht hebben, mag wat we doen geen denken heten. Dan vertrouwen we op geleend gedachtengoed dat misschien vaak wel werkt, maar waarover we niet de baas zijn. Dat niet echt van ons is.

‘Wat je van je voorouders geërfd hebt, verwerf dat, om het te bezitten!’ schreef denker en dichter Goethe (Faust I, 682). Een paradoxaal maar uitmuntend advies. Alleen door je manier van denken, dat wil zeggen de denk-vormen en de redeneer-routines die je dagelijks inzet, stevig op de proef te stellen, word je een zelf-denker.

Een serie gesprekken met Harm is een avontuur waarbij je de grenzen van je denkraam bereikt. Dan kun je niet verder. Je denken schiet tekort. Zodra je dat inziet, heb je al veel gewonnen. Dit is het niet-weten uit het bekende citaat van Socrates: ‘Het enige wat ik weet is wat ik niet weet.’ Maar daar blijft het in de ‘Gilde-methode’ die Harm ontwikkelde niet bij. Onder zijn begeleiding, of die van een andere filosofisch practicus, spring je vervolgens over die denk-grenzen heen. Dan kun je vandaag denken wat je gisteren nog niet denken kon. Dat is vrijheid.

En het is ook wijsheid. De negentiende-eeuwse filosoof Hegel, die voor de Gilde-methode inmiddels belangrijker is dan Socrates, had niet veel geduld met de gebruikelijke interpretatie van het woord ‘filo-sofie’ als ‘liefde voor de wijsheid’. Hij nam alleen genoegen met de wijsheid zelf. Kreeg hij die ook inderdaad te pakken? Ja, maar niet eenmalig. Niet zoals het passeren van de finish bij een wedstrijd. Want de wijsheid van vandaag is volgende week weer aan grondig onderzoek toe. En dat is goed nieuws. Als je tot dat onderzoek bereid en in staat bent, breek je telkens weer uit je denkraam en word je telkens wijzer. En met je wijsheid groeit je vrijheid.

Iedereen die de Gilde-methode in de huidige vorm beheerst, kan je daarbij behulpzaam zijn. En na enige oefening kun je het ook alleen. Echt denken, zelf denken leer je voor het leven.

• Meer over Harm en over de ontwikkeling van zijn methode

• Welke thema’s kun je met Harm bespreken?

Freud (die net als Hegel behoort tot dat raadselachtige gezelschap van meest invloedrijke maar tegelijk minst gelezen auteurs) meende dat het in zijn sessies eigenlijk altijd ging over ‘lieben und arbeiten’. Ook in Harms ervaring zijn dat twee hoofdthema’s, maar er zijn er veel meer. En tegelijk is er maar één enkel thema. De Gilde-methode richt zich immers op het denken over al die thema’s en levensvragen. Nog een stapje hoger zelfs: het gaat om het denken over het denken over een thema. Als je zicht krijgt op hoe je denkt, word je vrijer. En daar moet het in een filosofische benadering om gaan. Als je die grotere vrijheid verwerft kun je ook op het terrein van je thema meer kanten op, waar je eerst in een kringetje rondging met je gedachten, of eenvoudigweg vastliep.

Maakt het dan eigenlijk nog uit over welk thema je met een filosofisch practicus zoals Harm komt praten? Voor de filosofisch practicus strikt genomen niet. Die wil jou begeleiden bij het onderzoeken van je denken, dat is alles. Daarom mag de Gilde-methode een filosofische methode heten. Maar als er een thema of een probleem is dat jou veel bezighoudt, waar je van wakker ligt misschien, ben je des te sterker gemotiveerd in je denkonderzoek. Zo’n sterke motivatie komt van pas, want denkonderzoek is niet gemakkelijk en vereist vaak dat je lang-gekoesterde ideeën loslaat. En maak je als resultaat van de gesprekken een sprong in je denken, dan komt ook ten aanzien van het probleem waarmee je begon van alles in beweging.

Omdat de focus ligt op het denken, kan werkelijk elk thema aan de orde komen. Sinds 2004 hebben duizenden mensen Harm opgezocht om met hem te spreken over zingeving en levensdoelen, over liefde en relaties, over studie, loopbaan en persoonlijke ontwikkeling, over leiderschap, over gender en seksualiteit, over schuld en schaamte, over ziekte en dood, over verlies en rouw, over geloof en ongeloof, over wat blijvende vreugde schenkt, over zekerheid, twijfel en vrijheid...

Maar uiteindelijk gaan dus alle gesprekken over denken. Jouw denken, en hoe je dat kunt verruimen, verfijnen, er nieuwe dimensies in kunt ontdekken. Daar is vrijheid te vinden — en nergens anders. Freud geloofde niet in vrijheid, maar hij vergiste zich.

• Ga het denkavontuur aan!